در آموزش عالی عناصر ساختاری وجود دارد که اقدام جهت تغییر شرایط مالی را دشوار می کند. از دیگر سو ساختار دانشگاه ها، دسترسی و تخصیص سریع به منابع برای مقابله با فشارهای مالی را با مشکلاتی روبرو می سازد. بر این اساس، برنامه ریزی و آمادگی کامل برای حمایت و ارائه پاسخ به موقع و منسجم اهمیت به سزایی دارد. با هدف هماهنگی تمامی بخش های دانشگاه، داشتن یک چارچوب مشخص و سازگار با شرایط، بهبود نتایج را امکان پذیرتر خواهد کرد.

مفهوم تاب آوری

تاب آوری توانایی یک نظام جهت جذب آشفتگی و سازماندهی مجدد در حالی که متحمل تغییر شده، تعریف می شود تا نظام مربوطه بتواند وظیفه، ساختار، مشخصات و بازخوردهای یکسانی را حفظ کند. ظرفیت مدیریت شرایط دشوار و ظهور قویتر به منظور انعطاف پذیری مالی به معنای نظارت بر منابع و حمایت و حفظ تعالی در آموزش و پژوهش است که اجرای این انعطاف پذیری بر عهده کلیه ذینفعان از جمله اعضاء هیأت علمی و کارکنان است.

همچنین اصول ناظری که بر به کارگیری استراتژی ها موثر هست در قالب این موارد قابل طرح است:

الف) ادراک صحیح موضوع

ایجاد نظام تجزیه و تحلیل، درک و پیش بینی چگونگی واکنش درآمد دانشگاه به شرایط مختلف

ب) تدوین اصول

1- محافظت و توازن میان اولویت­های اصلی

2- اتخاذ راهبردهای برشی و کاهشی و توزیع متوازن برنامه های محافظتی در سه سطح الف) سرمایه ­گذاری ب) حفظ و نگهداری و ج)حذف یا کاهش ساختارها

3- توزیع مسائل میان واحدهای تابعه از طریق تفویض اختیار (تشریک مساعی)

4- جستجوی فرصت­ها

ج) شناسایی اقدامات

افزایش درآمدها، مهار یا کاهش هزینه­ ها، مدیریت سرمایه­ها و کشف کارایی در ساختار عملیاتی دانشگاه

د) آمادگی برای تغییر

تغییر در ساختارهای گذشته برای انطباق با شرایط جدید

با توجه به این تعریف و شرایط ناشی از بحران های مختلف، دانشگاه بایستی نسبت به اتخاذ استراتژی های مربوط به تاب آوری اقدام نماید. بر این اساس استراتژی های قابل طرح شامل موارد زیر است:

استراتژی های بازاریابی و فروش

الف) به کارگیری روش های نوین در فروش خدمات آموزشی از قبیل تولید محتوای الکترونیکی، ارائه آموزش های تخصصی به سازمان ها و ادارات در قبال ارائه مدارک معتبر (مشترک با نظام مهندسی، نظام روان شناسی، نظام پزشکی و …) از طریق ایجاد شبکه معتبر برخط

ب) توسعه و تنوع نوع خدمات آموزشی به دانشجویان و سایر متقاضیان

ج) برقراری ارتباط منظم و مستمر با دانشجویان به منظور جلوگیری از ایجاد وقفه در تحصیل، ناامیدی از ادامه تحصیل، احساس رهاشدگی، انصراف و … از طرق مختلف (رسانه های عمومی، پیامک، ایمیل و …)

د) توجه به انتظارات دانشجویان از خدمات مطالبه شده و رصد منظم کیفیت

استراتژی های مدیریت مالی

الف) مدیریت و هدایت جریان نقدینگی به سمت سرمایه گذاری های کوتاه مدت و میان مدت و حصول اطمینان از انضباط مالی از طریق نظارت همه جانبه و تدقیق و پیگیری شاخص های نظارتی در نهادهای مربوطه

ب) کاهش هزینه های غیر ضروری و اتخاذ رویکرد سخت گیرانه در هزینه کرد در تمامی ارکان

ج) ارائه طرح اخذ وام های کم بهره و حمایتی و تأمین اعتبارات از طریق رایزنی با دولت و مجلس شورای اسلامی و بانک ها

د) بررسی و تدقیق فوری تعهدات مالی و غیر مالی، قراردادها و … که دارای امکانی برای حفظ و صیانت از منافع دانشگاه در شرایط اضطرار (فورس ماژور) هستند.

هـ) متوقف ساختن کلیه پروژه ها و طرح های بلند مدت و کمتر ضروری از قبیل ساخت، بازسازی یا نوسازی ابنیه در  دانشگاه به شرط رعایت مفاد قرارداد با پیمانکاران مربوطه

و) بررسی راهکارهای تأمین مالی سریع از طریق طرح رویکردهای تشویقی به منظور پیش فروش خدمات آموزشی در ازاء تخفیف در شهریه و همچنین طرح تنبیهی و اخذ دیرکرد در قبال تأخیر در پرداخت شهریه

ز) به کارگیری رویکرد تأخیری در بازپرداخت بدهی ها

– هماهنگی با سازمان امور مالیاتی کشور در خصوص تخفیف در مالیات حقوق پرسنل و اعضا هیات علمی و مالیات عملکردی دانشگاه در مدت محدود (شرایط بحرانی)

– مذاکره با بانک‌ها در مقیاس کلان که نقدینگی و گردش وجوه دانشگاه در آنها جریان دارد به منظور افزایش مبلغ وام‌های دانشجویی و کاهش میزان سود وام بانکی، تعویق در بازپرداخت اقساط دانشجویی و …

ح) به کارگیری رویکرد تعجیلی دریافت مطالبات

– تشکیل کارگروه پیگیری مطالبات و تبیین وضعیت مطالبات همراه با ارائه گزارش‌های مستمر و ادواری.

استراتژی های کلان و تفکر کارآفرینانه

الف) تدوین سناریوهای مختلف مدت دار (خوش بینانه، واقع بینانه، بدبینانه و بسیار بدبینانه) و ارائه راهکارهای قابل اجرا در صورت استمرار بحران

ب) به کارگیری فوری کمیته های تحلیلی در خصوص سنجش و رصد محیط آموزش عالی، رقبا و سیاست های کلان ساختار حاکمیتی به منظور تأمین امکان مقابله با شرایط پیش بینی نشده بعدی

ج) تدوین برنامه های استراتژیک  مبتنی بر مزیت های دانشگاه

د) تلاش برای تغییر در مدل های آموزش و پژوهش متناسب با انتظارات دانشجویان و اعضاء هیأت علمی با هدف ارتقاء انگیزه و افزایش محصولات و توسعه شرکت های دانش بنیان در جهت تحصیل درآمدهای پایدار

هـ) پیش بینی سمت و سوی آینده آموزش عالی، هرم جمعیتی، رویکرد فناورانه جدید، استفاده از فرصت به وجود آمده در خصوص فرهنگ ارتقاء یافته جامعه در به کارگیری و استفاده از خدمات برخط در ارائه خدمات آموزشی، پژوهشی و خدمات حاصل از شرکت های دانش بنیان مبتنی بر فناوری اطلاعات

و) به کارگیری رویکردها و روش های جدید کارآفرینانه  به ویژه در حوزه های فنی و حرفه ای

ز) توجه ویژه به مسئولیت اجتماعی دانشگاه در قبال دانشجویان، کارکنان و اعضاء هیأت علمی.

استراتژی های زنجیره تامین

الف) ایجاد هماهنگی با وزارت عتف جهت اعلام پذیرش بیش از ظرفیت اسمی در رشته هایی که از اقبال کمتری برخوردارند.

ب) تجدید نظر فوری در میزان تحقق درآمدهای شهریه ای و پیش بینی شرایط احتمالی بعدی در ماه هایی که درآمد دانشگاه به صفر نزدیک می شود.

ج) تشکیل کمیته پایش بحران و کسب گزارش های منظم و رصد مستمر شرایط

د) تحلیل و بررسی در خصوص ادغام و یا تقلیل ساختارها د

هـ) کاهش محسوس فعالیت ها و هزینه کردها

الزامات عملیاتی

1- کسب موقعیت صحیح نسبت به پذیرش وضع موجود

دانشگاه بایستی با توجه به عدم وجود شناخت دقیق از شرایط بحرانی بپذیرد که شرایط عادی به شرایط اضطراری بدل گشته است و در صورت عدم انطباق با این شرایط ماندگاری نظام دانشگاه با مخاطره جدّی روبرو می گردد. بر این اساس پذیرش و درک این شرایط توسط مدیران ارشد دانشگاه اولین گام مهم و حیاتی در این زمینه است.

2- افزایش توانمندی در خصوص ابهامات شرایط موجود

با توجه به  وجود ابهامات از شرایط بحران “عدم اطمینان” به شرایط به عنوان یکی از توصیه های اصلی طرح می گردد.

به این منظور افزایش تحمل ابهام مدیران، مقابله با شکست ها و استرس های ناشی از بحران را امکان پذیرتر می سازد.

رهاسازی ساختار دانشگاه از هجوم اخبار منفی و گمانه های متعدد که ناشی از گسترش بیماری و ظهور و بروز نتایج آن است یکی از موضوعات مهم است.

3- تشکیل کمیته های تخصصی کاری

با توجه به مرور استراتژی ها جهت افزایش تاب آوری، کمیته های کاری مختلف بایستی در بخش های مختلف طرح شده تشکیل گردد. اعضای کمیته ها از سطوح مختلف سازمان بوده تا در جزئیات امکان تصمیم گیری های واقع گرایانه باشد.

4- تصمیم گیری بر اساس تحلیل

پرهیز از شتابزدگی در تصمیم گیری ها توسط مدیران ارشد سازمان و جایگزین کردن تصمیم گیری بر اساس تحلیل اطلاعات واقعی توصیه می گردد.

5-شناسایی نقاط اهرمی

نظام پیچیده دانشگاه دارای نقاط اهرمی است که یک تغییر کوچک در یک جزء می تواند تغییرات بزرگی را در همه اجزاء سیستم به همراه داشته باشد. شناسایی این نقاط اهرمی می تواند مزایای قابل توجهی را برای دانشگاه در پی داشته باشد.

6-اطلاع رسانی سریع و به موقع

اطلاع رسانی سریع به موقع می تواند از اتلاف منابع، از دست دادن دانشجویان و همراهی مؤثر ذینفعان را در پی داشته باشد. شفاف سازی، رفتار صادقانه، واقع گرایی به همراه خوش بینی تأثیر مثبتی بر ذهن ذینفعان و کارکنان دارد.

7-اقدامات کارآفرینانه و خلاقانه

خارج شدن از مسیر معمول آموزش عالی و هدایت سیستم آموزش و پژوهش به رویکردهای جدید می تواند به ایجاد مزیت رقابتی برای دانشگاه کمک کند. ارائه سریع راهکارهای جدید و جلب مشارکت کارکنان به شیوه های مختلف توصیه می شود.

 

 

*همکاران: مهندس محسن علوی فرد – زهرا هداوند