توضیحات

پیش‌گفتار
نیازهای زندگی انسان در فرهنگهای مختلف در حال تغییر است و فضاهای معماری برای پاسخگویی به این نیازها با اشکال و کاربریهای مختلفی شکل میگیرند. نیازهای جسمی و روحی انسان از فضای زندگی و معماری او جدا نیست و هردوی آنها بر تنظیم رفتار انسان مؤثر است. تنظیم رابطۀ محیط و نیازهای انسان، ناخودآگاه و غیرارادی است و روش زندگی و خواستههای او را مشخص می ِ کند. اما عنصر ارتباطی رابطۀ دوسویۀ نیازهای انسان و محیط، رفتار انسان درمحیط است. برای همین امروزه رابطۀ دوسویۀ محیط-رفتار به عنوان یکی از ً حوزۀ طراحی محیطی )معماری( مطرح شده است. در
مباحث مهم بین رشته ای و مخصوصا روانشناسی محیط و مطالعات محیط-رفتار که در این کتاب نیز به آن پرداختهایم، خواهیم دید که رفتار و محیط بر یکدیگر تأثیر متقابل دارند. این نتیجه مؤید نظریۀ امکانگرایی در روانشناسی محیطی است. از سویی رفتار روزمرۀ ما به محیطی که برحسب نیاز ما به وجود آمده است، شکل میدهد و از سوی دیگر محیط در ایجاد یک رفتار و کنترل آن تأثیر بسزایی دارد. شکلگیری یک رفتار، به وجود محیط مناسب برای ابراز آن بستگی دارد. اما این به آن معنی نیست که میشود هر رفتاری را با توجه به محیط پیشبینی کرد.
بر همین اساس و با توجه به آنچه در این سالها بر ما گذشته، نوعی نگرانی دربارۀ محیط زندگی در مسکنهای امروزی وجود دارد. عدم وجود پاسخهای قاطع و مناسب به بیشتر نیازهای انسانی باعث تغییر رفتارها، نگرشها و حتی بیماریهای جسمی و روحی شده است. در حالیکه در گذشته، محیط برای نیاز ساکنانش پاسخ مناسبتری داشت و عرصه را برای ایجاد رفتارهای مناسب مهیا میساخت. اما این مسأله از کجا، چرا و چطور آغاز شد؟ آیا این خطر از گذشته به ما به ارث رسیده یا خودمان مسبب آن هستیم؟ به جرأت میتوان گفت خأل آرامش، آسایش و امنیتی که هرروز تحمل میکنیم، نتیجۀ
تغییرات ناگهانی در سبک زندگی ما در جهت تأمین رفاه ماشینی است و همین مسأله باعث گریز از بافت های تاریخی شد. مردمی که در گذشته، در خانههای تاریخی با آن پیشینه و هویت عمیق زندگی میکردند، از هر جهت روند رشد را طی کرده بودند. اما امروز با تمایل انسان به فناوری، خانههای بافتهای تاریخی خالی از سکنه است و ساکنانش در خانه هایی جدید اما بیهویت زندگی میکنند. پس اساسیترین پرسشی که در این زمینه مطرح میشود این است که آیا نمیتوانستیم زندگی مدرن را در آن کالبد کهن جای دهیم؟ عدم تدوین قواعد و الگوهای منظم برای معماری و معماری داخلی در بناهای تاریخی باعث شده تا بخشی از معماری متعالی ایران که در طول سالیان دراز شکل گرفته، یا ناگهان از سکنه  خالی شود یا حفاظت و مرمت – به دلیل شرایط اقتصادی یا فرهنگی- اولویت آخر ساکنانش باشد. ساکنان بافت قدیم تالش میکنند؛ به بهانۀ تجدد از آن بگریزند و دلیل این فرار، چیزی جز عدم پاسخگویی به نیازهای جدید و امروزی ساکنانش نیست. امروزه در خانههایی زندگی
میکنیم که نه از آرامش دوران گذشته در آنها خبری هست، نه بهطورکامل به نیازهایمان پاسخ میدهد. اما غافلیم از اینکه بخش زیادی از سرگشتگی و استرس روزافزون ما از محیط سکونتمان به ما القاء میشود. به نظر میرسد ایجاد فضاهایی پاسخده در کالبد معماری گذشته، میتواند افراد را برای بازگشت و سکونت در فضاهای با هویت بافت تاریخی ترغیب کند.
هدف این کتاب، دستیابی به قواعد و الگوهایی با توجه به رفتارها و نیازهای انسان امروزی و در نظر گرفتن استانداردهای زندگی در فرهنگ ایرانی است. بنابراین در فصل اول، ضمنً مسکن تاریخی، نظریههای مربوط به مرمت و احیاء بناهایی از بررسی مفهوم مسکن و خصوصا این دست به اختصار معرفی شده و در فصل دوم بعد از مرور نظریههای رفتارشناسی و مفاهیم رفتاری، نیازهای انسان از دید نظریهپردازان شاخص مورد بررسی قرار گرفته است.از نتیجۀ بررسیهای انجام شده در فصول سوم و چهارم، در قالب مدلسازی و با عنوان »مدل مفهومی نیازسنجی رفتاری در بناهای تاریخی« بهعنوان الگوی سنجش و ارزیابی در فصل پنجم استفاده شده و در سه بنای مسکونی تاریخی شاخص کاشان مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج حاصل از این مدل مفهومی، برای دستیابی به راهکارها، راهحل ِ ها و الگوهای مناسب بهرهبرداری از فضاهای تاریخی و پاسخگویی به نیازهای زندگی امروز استفاده خواهد شد.
شکلگیری این کتاب مرهون درسآموختههایی دربارۀ انسان و محیط در حوزۀ روانشناسی محیطی است و فرصتی بود که یک پژوهش مشترک صمیمانه بین نویسندگان کتاب ایجاد شود. یکی از تازهترین گرایشهای بینرشتهای مطرح در حوزۀ معماری، کاربرد مطالعات محیط-رفتار در قرارگاههای فیزیکی و بهکارگیری دانش روانشناسی معماری در حوزههای عملی معماری است.